Lange Synopsis





In het land waar nagenoeg geen enkele familie gevrijwaard is gebleven van Stalins terreur, is nooit iemand veroordeeld voor de misdaden begaan onder zijn bewind.

​Hoe kan het dat Stalin anno 2017 nog steeds vereerd wordt als een held die met zijn daadkracht de Sovjet-Unie industrialiseerde, de Nazi’s versloeg en het Rode Rijk tot een wereldmacht maakte? Terwijl hij toch ook te boek staat als een tiran die zijn eigen bevolking als slaven inzette en miljoenen onschuldige slachtoffers de dood in joeg?


Op het Rode Plein in hartje Moskou legt Igor (45) op de geboortedag van Jozef Stalin rode anjers bij zijn graf. Zijn leiderschap staat voor hem symbool voor orde en rust. De zoon van deze vriendelijke freelancefotograaf stierf aan de gevolgen van drugsgebruik en Igor heeft de perestrojka als een ontgoocheling ervaren: ‘in het nieuwe kapitalistische tijdperk werden de naïeve Sovjetburgers voer voor 'de haaien’ en alles wat er goed was aan de Sovjet-Unie en bewaard had kunnen blijven, ging verloren.’

Hoog in het Noorden van Rusland, diep in de bossen verscholen, graaft Galina (75) botten op van anonieme doden die door erosie boven de grond komen. In de afgelopen 20 jaar heeft zij slechts 83 namen weten te achterhalen van de meer dan 20.000 mensen die hier in een massagraf liggen. Een handvol vrijwilligers is nog op zoek naar het lot van de mensen die werden verbannen, geëxecuteerd of verdwenen in Stalin’s Goelag.





Het initiële enthousiasme van de Russen over de vrijheid die de perestrojka bracht, en daarmee de behoefte om het jarenlang verzwegen verleden te onderzoeken, lijkt definitief voorbij. De schok van het ineenstorten van het Rode Rijk was voor velen te groot. Wat moesten ze aan met de nieuwverworven vrijheid, waar chaos en maffiapraktijken de overhand kregen? Na de roerige jaren ‘90, waar menig Rus in armoede en onzekerheid over de toekomst leefde, is nu vooral behoefte aan orde en rust. Ouderen willen terugkijken op een verleden waar ze trots op kunnen zijn, en jongeren willen uitkijken naar een toekomst waar ze hun hoop op kunnen vestigen.


De rode ziel toont een wereld vol tegenstrijdigheden. In een zorgvuldig opgebouwd mozaïek van intieme en openhartige portretten van gewone Russen, jong en oud, wisselen trots, pijn en schaamte elkaar af. Nostalgische verhalen over hoe het land onder het communistisch ideaal floreerde, staan lijnrecht tegenover pijnlijke herinneringen aan honger, geweld en verraad en een diepgewortelde angst van burgers om hun vaderland in een negatief daglicht te stellen.


Worstelingen met het verleden vormen een schril contrast met het heldhaftige beeld van een land vol overwinnaars dat wordt uitgedragen door de huidige staat. Niet zelden blijken deze paradoxale zienswijzen zich genesteld te hebben in één persoon. Jessica Gorter probeert vanuit dit complexe perspectief geen moreel standpunt in te nemen, maar zoekt juist de verbanden tussen angsten en wreedheden enerzijds en trots en idealen anderzijds. Gaandeweg ontvouwt zich een beeld van mensen in een land in verwarring, waar men de jeugd houvast lijkt te willen bieden met de lezing dat trots belangrijker is dan herinnering.








“Het Rode rijk bestaat niet meer, de Rode mens nog wel. Die duurt voort.”

Svetlana Alexijevitsj (Nobelprijswinnaar Literatuur 2015)